Databank

Deze subdatabank groepeert de laatgotische beelden die in het kader van een tweejarig onderzoeksproject (2010-2011) over de zogenaamde Meester van Elsloo werden bestudeerd door een team van het Koninklijk Instituut voor het Kunstmatrimonium (KIK). Het betreft beelden bewaard in België, en voor het merendeel in kerken in Limburg. In de databank kreeg ieder beeld een record met actuele kunsthistorische gegevens en een uitgebreide, recente fotografische documentatie. Bovendien werd aan elk record een pdf-document gekoppeld met de belangrijkste kunsthistorische en materiaaltechnische gegevens van het beeld, alsook een opsomming van alle in het KIK aanwezige documentatie en een uitgebreide literatuurlijst.

De subdatabank bevat in totaal vierenzeventig werken. Het grootste deel wordt gerekend tot het oeuvre van de ‘Meester van Elsloo’, maar van een aantal kon deze toeschrijving na het nieuwe onderzoek niet worden behouden. In het bijgevoegde pdf-document staat daarover meer uitleg. Ook konden enkele beelden niet in detail worden onderzocht omdat de huidige bewaarplaats onbekend is.

In de databank BALaT zijn naast deze lijst van werken in België nog meer beelden te vinden toegeschreven aan de ‘Meester van Elsloo’, maar die zich in het buitenland bevinden. Omdat die niet tot de kern van ons onderzoeksproject behoorden, werden ze niet systematisch door het KIK onderzocht en werd dan ook geen pdf-document toegevoegd.

Een volledige inventaris van alle werken toegeschreven aan de ‘Meester van Elsloo’ in binnen- en buitenland is te vinden in de publicatie A masterly hand : interdisciplinary research on the Late-Medieval sculptor(s) Master of Elsloo in an international perspective : proceedings of the conference held at the Royal Institute for Cultural Heritage in Brussels on 20-21 October 2011 (p. 327-340). Hierin vindt u ook de namen van alle projectmedewerkers en partnerinstellingen, duiding bij het opzet van het onderzoek en de gevolgde methodologie, alsook de resultaten van alle deelonderzoeken.

Onder de naam ‘Meester van Elsloo’ wordt een groep laatmiddeleeuwse houten beelden gegroepeerd, bewaard in de regio van het huidige Belgisch en Nederlands Limburg en het aangrenzende gebied in Duitsland. J.J.M. Timmers creëerde deze noodnaam om daarmee de onbekende maker van een Sint-Anna te Drieën in de kerk van het Nederlandse Elsloo te benoemen.

Op basis van stilistische kenmerken werden steeds meer beelden met deze meester in verband gebracht, die samen een indrukwekkend oeuvre zijn gaan vormen. In de kunsthistorische literatuur zijn er doorheen de jaren verschillende opvattingen geformuleerd over wie deze beeldsnijder was (of beeldsnijders waren), over zijn herkomst, waar zijn atelier gevestigd was en zoveel meer. Veel van deze vragen bleven echter onbeantwoord en vroegen om meer onderzoek.

In 2010-2011 voerde het KIK intensief onderzoek naar de beelden toegeschreven aan deze omstreden ‘Meester’. De focus van dit project lag op de werken bewaard in België, hoewel ook enkele beelden buiten België onder de loep werden genomen. De beelden in het buitenland werden echter vooral door specialisten uit die landen onderzocht (o.a. Peter te Poel en Arnold Truyen in Nederland, Marc Peez in Duitsland en Kim Woods in Groot-Brittannië).

Het project van het KIK hield onder meer in dat het kunsthistorisch onderzoek werd uitgebreid met een nieuwe archiefstudie over de kerken van Limburg. Verder werden de beelden voor het eerst systematisch en gedetailleerd gefotografeerd, wat een degelijk werkinstrument vormde voor verder stijlanalytisch en materiaaltechnisch onderzoek.

Zowel de houten constructie van de beelden, als de oppervlaktebewerking – gaande van bloot hout met zichtbare snijtechnieken tot een rijke beschildering – werden in kaart gebracht. Bijzondere aandacht ging ook naar de sporen die de werkbank waarop dergelijke beelden werden vervaardigd, soms achterlieten. Aan de hand van dendrochronologisch onderzoek kreeg men een beter zicht op de herkomst van het hout en de periode waarin de bomen werden gekapt en bepaalde beelden werden vervaardigd.

Hoewel vaak afgeloogd of voorzien van een neogotisch tintje, behielden enkele beelden hun rijke originele polychromie, waarbij heldere kleuren en fijn gedecoreerd goud elkaar afwisselen. Op basis van laboratoriumanalyses kon de samenstelling van bepaalde verfsoorten en metaalafwerkingen worden achterhaald en in zijn historische en geografische context worden gesitueerd. Bij het beeld met de best bewaarde beschildering werden de gebruikte technieken en motieven in detail bestudeerd en in verband gebracht met andere beelden uit dezelfde periode.

De resultaten van al deze onderzoeken werden aan het publiek gepresenteerd tijdens een tweedaags colloquium in Brussel in oktober 2011. Twee jaar later werden ze gepubliceerd (zie verder).

De publicatie A masterly hand : interdisciplinary research on the Late-Medieval sculptor(s) Master of Elsloo in an international perspective : proceedings of the conference held at the Royal Institute for Cultural Heritage in Brussels on 20-21 October 2011 verscheen als negende volume in de reeks Scientia Artis van het KIK. Een primeur voor het KIK is dat het ook als e-book beschikbaar werd gesteld via de website van het instituut.